Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna

Muchówki z bliska

Kilka słów o muchówkach autorstwa Andrzeja Szlachetki i Pawła Frąckowiaka - przyrodników z województwa dolnośląskiego, którzy opisali swoje "makroobserwacje" podczas kilkugodzinnej wycieczki po dolnym basenie Biebrzy, w lipcu tego roku:

"Biebrzański Park Narodowy to głównie środowiska torfowisk niskich z rzadka urozmaicone wyniesieniami terenu zwanymi grzędami. W wielu miejscach, gdzie podłożem są luźne piaski, wykształciły się siedliska muraw napiaskowych. W takim siedlisku przystępuje do rozrodu wardzanka Bembix rostrata, gatunek wymieniony w Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce pod redakcją Zbigniewa Głowacińskiego, z kategorią VU – narażone. Wardzanki zaobserwowaliśmy na murawach przy wieży widokowej ścieżki edukacyjnej "Barwik".
Wyjątkową cechą wardzanki z rodziny grzebaczowatych Sphecidae, których w Polsce stwierdzonych aż 227 gatunków, jest trwała opieka samicy nad potomstwem. Samica codziennie przynosi larwie świeży pokarm, najpierw są to małe muchy następnie większe owady. W końcowej fazie rozwoju larw chwyta duże muchówki przynależne do rodzaju Eristalis i Helophilus zabijając je ukłuciem żądła w okolice pyszczka. W czasie transportu przyciska ofiarę  środkową parą swoich odnóży do brzucha. W tej samej pozie odbywa się odgrzebywanie otworu norki. Na terenach bagiennych ofiary wardzanek osiągają optymalne warunki dla egzystencji larw i imago. Reprezentują one podrodzinę Eristalinae z rodziny bzygowatych Syrphidae. Postaci doskonałe imago odławiane przez wardzanki odżywiają się nektarem i pyłkiem kwiatowym (melitofagia), nieraz tak zapamiętale, że często pozwalają na bardzo bliski kontakt z obserwatorem. Ich stadia larwalne żyją w wodzie o niskiej zawartości tlenu. Często są to wody bagienne lub torfowiskowe z dużą ilością substancji organicznych powodujących deficyt tlenu, stąd u larw długa rurka umożliwiająca oddychanie powietrzem atmosferycznym. BPN stwarza idealne warunki dla rozwoju zarówno postaci larwalnych jak i postaci doskonałych, dlatego ogromna ich tu liczebność i bogactwo gatunkowe.
Potencjalne ofiary wardzanki z rodzaju Eristalis to w języku ludowym trutniówki. Wszystkie trutniówki naśladują wyglądem owady jadowite. Większość gatunków upodobniła się do pszczół. Nie posiadają one jednak żądła, nie są więc groźne podobnie jak samce pszczoły miodnej trutnie – stąd nazwa. Najpospolitsza początkiem lipca w BPN trutniówka to Eristalis pertinax upodobniona do pszczoły miodnej. Nieliczne obficie owłosione gatunki trutniówek w tym Eristalis intricarius upodobniają się do trzmieli. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest wyraźny dymorfizm płciowy, wyrażony nie tylko odmienną budową oczu co jest typowe dla całego rodzaju, ale też tym, że samice podszywają się pod trzmiele paskowane zaś samce wyglądem przypominają trzmiele żółte. Bliżej osad ludzkich częściej można spotkać gatunek o mniejszych rozmiarach ciała Eristalis arbustorum również wykazujący wyraźny dymorfizm płciowy wyrażony odmiennym ubarwieniem i rysunkiem odwłoka. W tym samym środowisku egzystuje, kiedyś masowo występująca obecnie coraz rzadsza ze względu na uporządkowanie gospodarki ściekowej, trutniówka gnojka Eristalis tenax znana ze skrajnych przystosowań. Środowiskiem życia larw tego gatunku były tzw. wygódki inaczej sławojki dlatego kładą one „niechlubny cień” na całym rodzaju.
Początkiem lipca duże liczebności osiągnął gatunek z pokrewnego trutniówkom rodzaju Helophilus mianowicie Helophilus hybridus. Jest to duża kolorowa muchówka z czarnożółtym odwłokiem. Przedstawiciele rodzaju Eristalis i Helophilus to najczęściej fotografowane muchówki ze względu na jaskrawe kontrastowe ubarwienie, duże rozmiary, stosunkowo małą płochliwość oraz osiągane duże liczebności.

Nadzwyczaj rzadkim, holarktycznym gatunkiem muchówki o zasięgu borealnym, tajgowym jest Sphecomyia vittata. Nie udało się nam zaobserwować go nad Biebrzą, ale wędrując szlakiem na Barwiku mieliśmy na niego baczność. Jest to bowiem, jedyne (po Wigierskim PN) w Polsce miejsce jego odnotowania (Soszyński 1991, mat. niepubl.). Bzyg ten związany jest z lasami dość żyznymi i wilgotnymi, z dużym udziałem świerka. Jego larwy, rozwijają się w martwym drewnie, o różnym stadium rozpadu. Dorosłe postaci spotyka się na kwiatach krzewów porastających brzegi dróg, lasów, polan i łąk śródleśnych.  Odżywiają się pyłkiem i nektarem kwiatów, m.in.: maliny właściwej, głogu i jarzębu pospolitego. Gdyby komukolwiek udało się sfotografować tą muchówkę byłoby to prawdopodobnie pierwsze w Polsce zdjęcie tego gatunku.

• autor: P.Tałałaj, data: 2010-07-13