Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna

Monitoring orlika grubodziobego w 2009 r.

Warunki pogodowe w okresie wiosenno-letnim nie sprzyjały w tym roku w Kotlinie Biebrzańskiej ani rolnikom, ani niektórym gatunkom ptaków (na przykład cietrzewiowi). Jednak część ptaków, z gatunków najlepiej przystosowanych do rozrodu w ekosystemach bagiennych, osiągnęła korzystny wynik lęgów pomimo obfitych opadów deszczu i wysokiego poziomu wody na nadbiebrzańskich łąkach i torfowiskach. Do takich gatunków należy m.in. orlik grubodzioby.

Orlik grubodzioby jest jednym z najbardziej zagrożonych wymarciem przedstawicieli krajowej awifauny. W Polsce gniazduje zaledwie kilkanaście par tego gatunku – wszystkie w obrębie Kotliny Biebrzańskiej. Wyznaczają one obecnie zachodni skraj areału lęgowego tego orlika. Do dotychczasowych zagrożeń dla orlika grubodziobego doszło w ostatnich latach kolejne, szczególnie niekorzystne – nasilająca się hybrydyzacja, czyli krzyżowanie z pokrewnym, nie tak rzadkim orlikiem krzykliwym. Mieszańce międzygatunkowe w tym przypadku zachowują płodność i przystępują do rozrodu, co może doprowadzić do zaniku osobników o czystym genotypie orlika grubodziobego w następnych pokoleniach. Przyczyną upowszechniania się zjawiska krzyżowania tych dwóch gatunków jest zapewne niższy poziom wody na terenach bagiennych, umożliwiający orlikom krzykliwym wnikanie na tereny dotąd zasiedlane głównie przez lęgowe orliki grubodziobe.

Jak wynika z monitoringu rzadkich gatunków ptaków drapieżnych, prowadzonego przez zespół ornitologów z Komitetu Ochrony Orłów przy współpracy ze służbami BPN, w bieżącym roku w granicach Biebrzańskiego Parku Narodowego zostały odchowane 4 młode ptaki o cechach czystych gatunkowo orlików grubodziobych oraz 3 młode będące mieszańcami orlika grubodziobego z orlikiem krzykliwym. Cieszy zwłaszcza największy od pięciu lat, tj. od nasilenia się zjawiska hybrydyzacji, przychówek wśród czystych orlików grubodziobych. Młode orliki zostały oznakowane specjalnymi, kolorowymi obrączkami umożliwiającymi odczyt w warunkach terenowych. Pobrano od nich również próby do badań genetycznych w postaci piór pokrywowych.

Wyższy sukces lęgowy orlika grubodziobego w tym „mokrym” roku potwierdza tezę, iż renaturyzacja stosunków wodnych i podniesienie poziomu wód na terenach bagiennych są ostatnią szansą na ponowne rozdzielenie się nisz ekologicznych obydwu orlików i uratowanie orlika grubodziobego przed zanikiem. Działania takie są planowane zarówno w ramach zabiegów czynnej ochrony siedlisk realizowanych przez BPN, jak i w projekcie „Ochrona populacji orlika grubodziobego Aquila clanga w Polsce: przygotowanie Krajowego Planu Ochrony i podstawowe działania ochronne” przewidzianym do realizacji od przyszłego roku staraniem Stowarzyszenia „Ptaki Polskie” i Komitetu Ochrony Orłów.

Serdecznie dziękuję dr inż. Grzegorzowi Maciorowskiemu (Komitet Ochrony Orłów) za współpracę przy opracowaniu niniejszego tekstu.

• autor: K. Henel, data: 2009-08-19