Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna

Już na pierwszy rzut oka widać dużą rozpiętość średnich miesięcznych stanów wody w roku hydrologicznym 2020 w porównaniu ze stanami z wielolecia, szczególnie w okresie kolejnych 8 miesięcy od listopada 2019 do czerwca 2020. Różnica ta wynosiła w kolejnych miesiącach: 82, 108, 92, 71, 76, 125, 112, 47 centymetrów. Największa różnica wystąpiła w kwietniu. Z tego powodu "wiosnę 2020" można określić jako co najmniej okres "suszy stulecia". Właśnie w tym miesiącu odnotowaliśmy w Parku kilkanaście pożarów, w tym największy w jego historii pożar, który rozpoczął się 19 kwietnia, trwał do 26 kwietnia i objął powierzchnię 5.526 ha. Tego dnia stan wody w Burzynie wynosił 171 i był niższy od średniego stanu z wielolecia (275) o 104 centymetry, co oznaczono na wykresie.
Przyczyną skrajnej suszy był niewątpliwie brak opadów deszczu i śniegu, ale przede wszystkim brak zimy. W okresie zimowym Biebrza oraz jej dopływy powinny być skute lodem, a co jest z tym związane gromadzić wodę w postaci śniegu i lodu przez kilka miesięcy, aż do okresu roztopów. Na podstawie danych z lat 1981-2010 (Pawłowski, Gorączko, Szczerbińska, 2017) wynika, że utrzymywanie się pokrywy lodowej na Biebrzy i jej dopływach  wynosiło 81-100 dni. Podobne i bardzo precyzyjne dane z okresu międzywojennego dla sąsiednich rzek Narwi i Niemna podaje Zubrzycki (1927). Przeciętne daty zamarznięcia stałego Narwi miały miejsce pomiędzy 18-22 grudnia, natomiast Niemna pomiędzy 9-18 grudnia. Natomiast daty ruszenia lodów na Narwi miały miejsce pomiędzy 7-12 marca, natomiast na Niemnie pomiędzy 18-25 marca. Ponieważ Biebrza znajduje się pomiędzy obiema tymi rzekami, możemy przyjąć, że w owym czasie Biebrza była skuta lodem od 18 grudnia do 15 marca, a więc średnio przez 83 dni. Jak zauważają autorzy (2017), dzisiejszy przebieg zjawisk lodowych na rzekach w Polsce w znacznym stopniu odbiega od sytuacji jaką obserwowaliśmy w przeszłości. W porównaniu z okresem 1951–1985, dla którego podobne daty czasu trwania przedstawione zostały przez Gołka (1994), przeciętny czas trwania zjawisk lodowych już w tych latach uległ skróceniu o ok. 10–15 dni, zwłaszcza, jak podkreśla autor, w rzekach centralnej i wschodniej Polski.
Jeszcze krótszy czas trwania takich zjawisk potwierdzają też Bączyk, Suchożebrski (2016) w artykule "Zmienność przebiegu zjawisk lodowych na Bugu w latach 1903-2012". Jak podają autorzy, na początku XX w. zjawiska lodowe trwały ok. 100 dni, zaś na początku wieku XXI czas ich trwania skrócił się do ok. 60 dni. Liczba dni ze stałą pokrywą lodową zmniejszyła z ok. 70 do średnio 60 dni. Ważnym wnioskiem autorów jest też to, że współcześnie zjawiska lodowe pojawiają się coraz później i trwają krócej. Przyczyną wyraźnego skracania się okresu zlodzenia są łagodne zimy. Szczególnie ciepła zima wystąpiła właśnie na przełomie lat 2019/2020. Była na tyle ciepła, że na Biebrzy, położonej przecież w północno-wschodniej Polsce, w ogóle nie wystąpiły zjawiska lodowe. Po raz pierwszy nie zamarzło też Jezioro Rajgrodzkie, położone w zlewni Biebrzy.
Potwierdzeniem ciepłej zimy były odnotowane dodatnie temperatury w miesiącach zimowych (listopad - kwiecień), w wyniku których wyliczone średnie miesięczne temperatury w stosunku do średnich z okresu wielolecia, spowodowały, że trzy miesiące były ekstremalnie ciepłe (listopad, grudzień, luty), dwa anomalnie ciepłe (styczeń, marzec), a kwiecień zaliczony został do miesiąca bardzo ciepłego.  
 

Na wykresie wyraźnie widać, że w ostatnim półroczu zimowym (listopad-kwiecień) różnice temperatur były większe na korzyść ocieplenia. Suma tych różnic wynosi aż 22,4°C, co oznacza, że średnio w każdym miesiącu "zimowym" było cieplej o 3,7°C (różnica od +6,1°C do +1,0°C). W miesiącach "letnich" suma ta wynosi tylko 5,5°C, co wskazuje, że w każdym miesiącu było cieplej tylko o 0,9°C (od -2,5°C do +2,5°C). Natomiast cały rok hydrologiczny 2020 był "średnio" cieplejszy o 2,3°C w stosunku do danych z wielolecia. W poniższej tabeli przedstawiamy te dane, które wybraliśmy z miesięcznych Biuletynów Monitoringu Klimatu Polski (klimat.imgw.pl/pl/biuletyn-monitoring/). Wyróżniliśmy też każdy miesiąc takim kolorem jaki odpowiada charakterowi termicznemu danego miesiąca w analizowanym roku hydrologicznym, zgodnie z legendą opisane są w Biuletynie IMGW.

1 listopada 2020 rozpoczął się nowy "Rok hydrologiczny". Tego dnia stan wody na Biebrzy w Burzynie był niższy o 17 cm niż średnia miesięczna z wielolecia, czyli nie jest tak ekstremalnie niski jak rok temu (mniej o 88 cm). Listopad 2020 jest miesiącem ciepłym. Około połowy grudnia powinny rozpocząć się na Biebrzy zjawiska lodowe i trwać co najmniej do połowy marca 2021 roku. Czy tak będzie? Miejmy taką nadzieję, aby wiosną móc ponownie podziwiać bezkresne rozlewiska z całym bogactwem zjawisk przyrodniczych, a przede wszystkim migrującymi stadami ptaków, w tym batalionów, które przyciągną nad Biebrzę rzesze miłośników tej niepowtarzalnej bagiennej krainy. Mamy również nadzieję, że minie już zagrożenie koronawirusem SARS-CoV-2, czego sobie i Państwu życzymy.

Opracowanie: Andrzej Grygoruk (BbPN)

Zdjęcia: Paweł Świątkiewicz