Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna

Jak wykorzystać biebrzańską biomasę?

Na pytanie w jaki sposób może być wykorzystywana biebrzańska biomasa, uzyskiwana podczas ochrony czynnej torfowisk, szukały odpowiedzi uczestniczki tegorocznej edycji programu Pioneers into practice. Zachęcamy do zapoznania się z wynikami ich badań przedstawionych w raporcie załączonym poniżej artykułu.

Koszenie i odkrzaczanie torfowisk nieleśnych jest niezbędne do ochrony ich bioróżnorodności poprzez przeciwdziałanie ich zarastaniu przez podrosty drzew i krzewów, jak również do zapobiegania tworzeniu się zwartej pokrywy nierozłożonej materii roślinnej (tzw. wojłoku). Biebrzański Park Narodowy od początku swojego istnienia próbował prowadzić takie działania, ale dopiero od 10 lat są one realizowane na szeroką skalę dzięki finansowaniu programów rolno-środowiskowych. W BbPN realizowany jest program wieloletnich dzierżaw, w ramach którego podmioty zewnętrzne wykonują zabiegi ochronne na torfowiskach nieleśnych położonych na gruntach zarządzanych przez Park. Część działek zostało zgłoszonych do programu rolnośrodowiskowo-klimatycznego przez sam Park. Tam, jak i na obszarach realizacji projektów ochroniarskich, wykonywane są zabiegi ochronne na zlecenie Parku. Niezależnie od BbPN koszenia w ramach programów r-ś-k realizowane są na dużej powierzchni gruntów prywatnych. W trakcie prowadzonych działań pozyskiwana jest biomasa roślinna, którą należy zagospodarować. W tradycyjnym modelu rolnictwa była ona używana głównie przy hodowli bydła, natomiast w nowoczesnym sposobie hodowli, wymagającym wysokowydajnych pasz i często bezściółkowych oborach, nie znajduje już ona takiego zastosowania. Istnieje więc potrzeba znalezienia dla niej nowych zastosowań. Tym bardziej, iż biomasa ta często traktowana jest jako niepotrzebny produkt uboczny, i spotyka się ją zalegającą w różnych miejscach, jak rowy, zadrzewienia, pobocza dróg. A przecież mogłaby zostać wykorzystana np. jako źródło odnawialnej energii (m.in. do produkcji biogazu) lub też zostać kompostowana i użyta do nawożenia w naszych ogródkach?

W celu wypracowania sposobów wykorzystania biomasy biebrzańskiej, Park zaproponował zajęcie się tym zagadnieniem uczestnikom tegorocznej edycji programu Pioneers into practice. Do tematu zgłosiły się cztery Pionierki: Weronika Janik z Sieci Badawczej Łukasiewicz - Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej „Blachownia”, Marta Klimkiewicz z Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, Katarzyna Mordak z firmy Wodociągi Marecki Sp. z o.o. oraz Marta Rudna doktorantka Uniwersytetu Łódzkiego. Panie przez kilka miesięcy zgłębiały zagadnienia związane z potencjalnymi możliwościami zastosowania biomasy roślinnej m.in. do produkcji biogazu, kompostu, brykietu i peletu. Przeprowadziły rozmowy z wybranymi dzierżawcami gruntów Biebrzańskiego Parku Narodowego, wykonawcami zabiegów koszenia i odkrzaczania w Parku, a także z potencjalnymi odbiorcami biomasy. Skontaktowały się także z administracją innych parków narodowych w Polsce, aby sprawdzić jakie są ich sposoby radzenia sobie z biomasą roślinną będącą produktem ubocznym ochrony czynnej.

W celu lepszego zrozumienia problemu, uczestniczki programu przeprowadziły analizę zagadnienia za pomocą metod, które poznały w ramach warsztatów szkoleniowych programu Pioneers into practice. Metody te są bardzo pomocne i pozwalają przedyskutować problem w grupie. Opisane są one szczegółowo w publikacji De Vicente L.J. & Matti C. 2016. Visual toolbox for system innovation. A resource book for practitioners to map, analyse and facililitate sustainability transitions. Transitions Hub Series. Climate-KIC, Brussels 2017., dostępnej pod linkiem  - tutaj. 

Wyniki swoich badań uczestniczki programu Pionieers into practice zebrały w postaci raportu i prezentacji w wersji anglojęzycznej. Główne wnioski raportu przedstawiają się następująco:

• Biomasa roślinna może być wykorzystywana na wiele sposobów, w tym do produkcji biogazu i biopaliw, kompostu, peletu, brykietu, mat turzycowych, paszy i podściółki dla zwierząt.
• W innych polskich parkach narodowych biomasa jest wykorzystywana głównie jako pasza dla zwierząt.
• W Biebrzańskim Parku Narodowym biomasa jest produktem ubocznym działań ochronnych, a jej przetwarzanie i zagospodarowanie jest postrzegane głównie jako problem. Obecne wykorzystanie biomasy roślinnej z obszaru Parku to przede wszystkim pasza i podściółka dla zwierząt hodowlanych. Głównymi problemami poruszanymi przez obecnych i byłych kontrahentów Biebrzańskiego PN były: duża zmienność właściwości biomasy w zależności od czasu i miejsca zbioru, zawodność zapotrzebowania na biomasę i jej produkty, wysoka zawartość krzemionki, duża wilgotność, wysokie koszty transportu.
• Podjęto już próby peletowania biomasy z Biebrzańskiego PN (peleciarnia Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków w Trzciannem), jednak nie powiodły się one ze względu na właściwości biomasy tj. wysoka zawartość krzemionki, wysoki uzysk popiołu, duża zawartość wody, co prowadziło do trudności przetwórczych i niskiej jakości produktu końcowego.
• Ze względu na właściwości biomasy i niskie zapotrzebowanie na kompost, kompostowanie nie wydaje się być obiecującym rozwiązaniem.
• Biogazownie wyraziły zainteresowanie odbiorem biomasy roślinnej z Biebrzańskiego PN. Gdyby Park lub jego kontrahenci byli skłonni pokryć koszty transportu, można by to uznać za wykonalną opcję bardziej wydajnego i zrównoważonego zarządzania biomasą w Biebrzańskim PN.
• Biebrzański PN mógłby zachęcać do wykorzystywania biomasy roślinnej przez lokalną społeczność w celu obniżenia kosztów transportu.
• Dalsze prace nad zagadnieniem zagospodarowania biomasy powinny obejmować: dobre praktyki w kampaniach i projektach edukacyjnych promujących wykorzystanie biebrzańskiej biomasy roślinnej; projekty wspierające rolników, którzy w swojej pracy stosują praktyki przyjazne środowisku; inicjatywy samorządów inwestujących w obiekty przetwórstwa biomasy.

Temat biebrzańskiej biomasy jest niewątpliwie niewyczerpany i wymaga systemowych rozwiązań, które pozwolą na jej zagospodarowanie z korzyścią dla środowiska życia człowieka. Zachęcamy kontrahentów Parku, instytucje badawcze, a przede wszystkim przedsiębiorstwa wykorzystujące biomasę roślinną do podjęcia współpracy z Parkiem w zakresie potencjalnego wykorzystania biomasy oraz zbadania jej właściwości.

Biebrzański Park Narodowy dziękuje Paniom, które podjęły zaproponowany przez Park temat oraz wszystkim osobom, które w jakikolwiek sposób pomogły w przygotowaniu raportu.

Opracowali: Magdalena Marczakiewicz i Piotr Marczakiewicz (BbPN)