Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna

Odnośniki

Ułatwienia dostępu

Change language

Banery z lewej strony

  • Ministerstwo Klimatu i Środowiska
  • NATURA 2000
  • RAMSAR
Nawigacja:

Treść

Kolędnicy znad Biebrzy

Wyglądamy ich nad Biebrzą co roku o tej porze, w pierwszy dzień Świąt Bożego Narodzenia. W wielu nadbiebrzańskich wsiach i miasteczkach od domu do domu, niezmiennie od wieków, chodzili kolędnicy. Zapraszamy do wysłuchania rozmów z tutejszymi mieszkańcami o zwyczajach kolędniczych.

Kolędnicy niosą radość i wesołą nowinę w kolędach i pastorałkach. Dawniej chadzali tylko młodzi mężczyźni, zwłaszcza kawalerzy, nawet do sąsiednich wsi, nocując po domach, kolędując aż do Trzech Króli. Ze specjalnymi winszowaniami, zachowywanymi przez pokolenia, a innymi w każdej wsi. Do dziś nie usłyszymy od nadbiebrzańskich kolędników zdawkowych „Wesołych Świąt”, a raczej rychłego wydania córki za mąż czy życzenia „w każdym kątku po dzieciątku, a na piecu troje” (wieś Plebanowce). Do lat 60. XX wieku niektóre grupy przedstawiały „Herody”, a jeszcze niedawno kolędnicy, np. w okolicach Trzciannego, chodzili z kozą, bocianem, aniołami, śmiercią. Jakież to dawniej musiało być przeżycie, zwłaszcza dla dzieci nie znających wielu atrakcji!

Po powitaniu „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus” kolędnicy zapytują o pozwolenie tradycyjnym winszowaniem.

Winszowanie z okolic Suchowoli:

„Gdy pokłon Dzieciątku oddamy

Wtedy wielmożność Państwu powinszować mamy

Żyjcie sobie długie lata,

Niech Wam Bóg szczęściem przeplata

(…) My młodzi po kolędzie chodzimy

proszę kolędę dobrą dać

a będziem głośno śpiewać!

i wesoło gwiazdą kręcić!

Panie Gospodarzu, Pani Gospodyni,

a każcież swój dom poweselić Słowem Bożym,

A nam pozwólcie jakąś kolędę zaśpiewać.

Śpiewać?”

(Winszowanie Pana Józefa Matela z Suchowoli. Pan Józef, chodząc z gwiazdą, kolędował z kolegami jeszcze w latach 60. Źródło: Centrum Trzech Kultur, https://soundcloud.com/user-179063376/winszowanie-bozonarodzeniowe-jozef-matel)

Tradycje wciąż żywe

Kolędowanie po domach to wciąż żywa tradycja w okolicach Biebrzańskiego Parku Narodowego. To nasze dziedzictwo kulturowe, dodające kolorytu tej ziemi. Dziś kolędnikami są zazwyczaj dzieci i młodzież, w małych grupkach. Ale gdzieniegdzie tradycje przywracają też dorośli, jak grupy młodych dorosłych w Trzciannem czy „Biebrzanie” z Dolistowa. „Kolędujemy od dwóch lat i to jest niezwykłe dla całej naszej wsi Dolistowo. Wszyscy otwierają nam drzwi, chcą ugościć, czekają nawet do późna w nocy. Razem śpiewamy. W Boże Narodzenie nie może być nic piękniejszego!” – mówi Pani Anna Kulesza z Dolistowa.

W Trzciannem młodzi dorośli również podtrzymują tradycje kolędowania, przebierając się nawet i śpiewając pastorałki zaczerpnięte od swoich rodziców czy dziadków. Kolędowali dużą grupą ok. 10 osób w ostatnich latach, 2018-19 (K. Laskowski, A. Wejda, M. Leszczyńska).

Przebranych za „maszkary” kolędników jeszcze z lat 80. wspomina ks. Antoni Wiszowaty (rodzinna wieś Wiszowate), obecnie cieszący się kolędnikami, którzy śpiewają po domach we wsiach parafii Kalinówka Kościelna.

W niektórych kościołach księża robią z kolędnikami w adwencie próby śpiewu (Trzcianne, Nowy Dwór), w domach kultury  przed świętami są konkursy nad szopki i gwiazdy (Jaświły), czy przeglądy kolędnicze (Knyszyn), co ma na celu wspieranie kolędniczych tradycji.

Gdzie z gwiazdą?

Najważniejszym atrybutem kolędników w środkowej i północnej części naszego Parku była, i jest nadal w wielu wsiach, gwiazda. Jej sercem – zapalona świeczka, w kole zrobionym ze starego przetaka do przesiewania mąki. Obracając się furkotała pomponami z bibuły. Nic dziwnego, że kolędnicy to było wydarzenie! I widowisko, na które się czekało cały rok.

Gwiazda prowadziła do żłóbka, rozjaśniała drogę i jest symbolem zwiastowania dobrej nowiny. Nawet wręcz symbolem całego Bożego Narodzenia, o którym nieraz się mówi „gwiazdka”. Gwiazdy ozdabiano w miarę możliwości, najbogaciej, kolorowo.

Z gwiazdą chodzi się dotychczas w gminach: Jaświły, Lipsk, Nowy Dwór, Sztabin. Nowy Dwór i wsie w jego okolicy to rejon, gdzie kolędowanie było bardzo powszechne. Obecnie jest zanikające, ale są wsie, gdzie pielęgnuje się tą tradycję , np. Plebanowce. Wciąż chodzą tu kolędnicy, zawsze z gwiazdą. Kolędy nazywa się tu wciąż tak, jak do XIX wieku na całym Podlasiu, kantyczkami. (I. Stasiulewicz).

W Rybczyźnie kolędnicy zawsze chodzą tylko z gwiazdą, dawniej licznie i w dużych grupach, obecnie już coraz rzadziej, sporadycznie (B. Noruk, 2020).

W Dolistowie obowiązkowo w pierwszy Dzień Bożego Narodzenia chadzało się od zawsze i chodzi się dotychczas tylko z gwiazdą. Gdy ktoś przyjdzie z szopką 25 grudnia, jest to uznane przez starszych wręcz za nietakt. Chodzą głównie dzieci, ale od 2018 roku kolęduje zespół Biebrzanie, wieczorem, już po obejściu wsi przez dzieci. Państwo Rogało wspominają, że w 2010 roku naliczyli 22 „gwiazdy”, czyli grupy kolędników 25 grudnia.

W Radziłowie z gwiazdą spotykało się kolędników na początku XXI wieku. Obecnie to zanika.

W Lipsku dawniej spotykało się kolędników głównie z gwiazdą, potem wchodziła coraz częściej szopka. Dzisiaj to zwyczaj powoli zanikający. (B. Tarasewicz, K. Cieśluk).

Gdzie z szopką?

W Goniądzu dotychczas dzieci chodziły w grupach 2-4 osoby zawsze z szopką, rzadziej młodzież z instrumentami, w przebraniach, ale jeszcze kilka lat temu miało to miejsce. Podobnie jest w sąsiednich Mońkach.

A gdzie nad Biebrzą nie ma tego zwyczaju?

Zwyczaju kolędowania nie ma po drugiej stronie rzeki, w południowym jej biegu, we Wiźnie, Burzynie, Rutkowskich, co najmniej od lat 70.ub. wieku. (M. Czarnecka, E. Wysocka).

Posłuchajmy tutejszych wspomnień…

W te Święta kolędników pewnie zabraknie. Tym bardziej doceniamy tą tradycję, wierzymy że powróci za rok i już za kolędnikami tęsknimy!

A jeśli ktoś chciałby wiedzieć:

Ile gwiazd w środku dniaJ naliczono całkiem niedawno w Dolistowie?

Czego młodzi chłopcy tak naprawdę szukali zaglądając z kolędą do każdego domu?

I kiedy powinno się chodzić z gwiazdą a kiedy z szopką? 

- zapraszamy do posłuchania, jaką wartością dla mieszkańców doliny Biebrzy są zwyczaje kolędnicze.

Opowiadają: Pani Marianna Rogało, mieszkanka Dolistowa,

artystka ludowa - Pani Krystyna Cieśluk z Lipska,

przewodnik biebrzański - Bogdan Noruk z Rybczyzny.

Rozmowy telefoniczne nagrano 22.12.2020 r.

Tekst: Ewa Wiatr (BbPN)


Informacje są fragmentaryczne, na podstawie kilku rozmów. Dziękuję za rozmowy Paniom i Panom: Anecie Wejda, Marzenie Leszczyńskiej, Mariannie Rogało, Annie Kulesza, Iwonie Stasiulewicz, Barbarze Tarasewicz, Krystynie Cieśluk, Elżbiecie Wysockiej, Antoniemu Wiszowatemu, Annie Makuła, Bogdanowi Norukowi.

Dziękujemy za zdjęcia udostępnione z arch. Rodziny Państwa Rutkowskich w Goniądzu, 2007 r.  oraz zespół Biebrzanie, Dolistowo, Jaminy 2018 i 2019 rok.


Słuchowisko o kolędowaniu dawniej (poniżej do pobrania):

Nagranie: Ewa Wiatr (BbPN)

Montaż: Piotr Tałałaj (BbPN)

Muzyka

Cinematic Emotional Success by MusicLFiles
Link: https://filmmusic.io/song/6863-cinematic-emotional-success

License: http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/

Happy Dreams by WinnieTheMoog
Link: https://filmmusic.io/song/6046-happy-dreams

License: http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/

Positiveness by MusicLFiles
Link: https://filmmusic.io/song/6894-positiveness

License: http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/

Snowfall by Euan Ford
Link: https://filmmusic.io/song/6875-snowfall
License: http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/

 

Zespół „Biebrzanie” z Dolistowa

  • -
  • -
  • -
  • -
  • -
  • -

« Powrót

Aktualności:

Ekscentrycy polscy

Ekscentrycy polscy
2023.05.22  - 

Fundacja Terra Desolata zaprasza uczniów kl. III-VI SP na konkurs o nieszablonowych Polakach zapomnianych przez czas.

Życzenia Świąteczne

Relacja z akcji sprzątania Carskiej Drogi

Zobacz także:

Banery z prawej strony

  • Europarc
  • Biebrzańskie Wieści
  • Nasza Biebrza
  • Darowizny
  • Miejsce Przyjazne Rowerzystom

Dane kontaktowe

Osowiec-Twierdza 8, 19-110 Goniądz

tel. +48 857380620, 857383000

fax +48 857383021

e-mail: sekretariat@biebrza.org.pl

Mapa

Mapa

Intranet

Stopka

CC 3.0: Biebrzański Park Narodowy
Projekt i realizacja: extranet.pl
Idę do góry

Rozmiar czcionki

Wersja o wysokim poziomie kontrastu

Przełącz się na widok strony o wysokim kontraście.
Powrót do domyślnej wersji strony zawsze po wybraniu linku 'Graficzna wersja strony' znajdującego się w górnej części witryny.