w trosce o bagna i ludzi

Gacek brunatny

Strategią przetrwania zimy i braku pożywienia dla nietoperzy naszego klimatu jest migracja między kryjówkami letnimi i zimowymi oraz ściśle związana z nią hibernacja. Europejscy długodystansowcy wędrują nawet na odległość ponad 2 000 km, są wśród nich karliki większe ważące zaledwie 8 g, pokaźniejsze borowce wielkie, oraz borowce olbrzymie z obecnie najdłuższym zarejestrowanym przelotem na odległość 2 515 km w linii prostej. Są też gatunki nietoperzy, które biją odwrotne rekordy, a długość ich sezonowych wędrówek czasem nie przekracza kilkunastu metrów.

Gacek brunatny (Plecotus auritus), należący do rodziny mroczkowatych (Vespertilionidae) to bliski nam nietoperz, nie tylko ze względu na znaną powszechnie nazwę i sympatyczny wygląd – długie uszy i „uśmiechnięty” pyszczek, ale także z uwagi na miejsca, w jakich żyje. To gatunek wszędobylski, nie brakuje go więc i w typowym krajobrazie wiejskim, gdzie jest najczęściej spotykany zarówno latem (na strychach), jak i zimą (w piwniczkach-ziemiankach, studniach). Zanik takich miejsc, kosztem unowocześniania i uszczelniania wiejskiej zabudowy jest dla niego szczególnym zagrożeniem.
Do lat 60. XX w. gacek brunatny wraz z gackiem szarym (nie stwierdzonym dotąd w dolinie Biebrzy) były określane jako jeden gatunek – gacek wielkouchy. Obecnie ten pierwszy rozróżniany jest po brązowym kolorze futerka i cielistym pyszczku, warto też zwrócić uwagę na jego kształt – krótszy, rozdęty, u dorosłych osobników z wyraźną brodawką nad okiem. 
Gacki są zwinnymi lotnikami. Mają krótkie i szerokie skrzydła, przez co ich lot nie jest szybki, raczej „trzepoczący”, lecz niezwykle zwrotny. Precyzyjnie poruszają się wśród gałęzi drzew, nawet między krzewami, zbierając z liści owady, najczęściej motyle nocne i muchówki, a robią to z największą finezją. Znak rozpoznawczy gacków, uszy sięgające ¾ długości ciała umożliwiają lokalizowanie ofiar na podstawie wydawanych przez nie dźwięków. Pełnią też inną rolę, zapewniają dodatkową siłę nośną i pomagają utrzymać się w powietrzu. 
Kolonie letnie gacka brunatnego mogą znajdować się na strychach, w dziuplach czy budkach lęgowych. Składają się z kilku do kilkudziesięciu samic rodzących jedno młode, które po 3-4 tygodniach nabywa zdolność lotu. Przez około miesiąc pozostaje jeszcze pod opieką matki, uczy się polować. W sierpniu zaczyna się czas jesiennych rojeń, godów podczas których gacki urządzają gonitwy przy kryjówkach zimowych lub wokół nich. Hibernują zazwyczaj w rozproszeniu, w miejscach słabiej izolowanych, zmieniając je w trakcie zimy.  
Gacek brunatny objęty jest ochroną w prawie międzynarodowym – wymieniony został w załączniku II Konwencji Berneńskiej, załączniku II Konwencji Bońskiej, załączniku I porozumienia o ochronie populacji europejskich nietoperzy EUROBATS. 
Wszystkie gatunki nietoperzy występujące w Polsce są chronione, poznajmy je i sprawmy, żeby były także mile widziane. 

Tekst: Justyna Pińkowska, Zdjęcia: Archiwum BbPN

Na podstawie:
1. Sachanowicz K., Ciechanowski M. Nietoperze Polski. MULTICO Oficyna Wydawnicza. Warszawa. (2008).
2. Johansson, L. C. et al. Ear-body lift and a novel thrust generating mechanism revealed by the complex wake of brown long-eared bats (Plecotus auritus). Sci. Rep. 6, 24886; doi: 10.1038/srep24886. (2016).
3. Fleming TH. Bat Migration. Encyclopedia of Animal Behavior. 2019:605–10. doi: 10.1016/B978-0-12-809633-8.20764-4. Epub 2019 Feb 6. PMCID: PMC7149675. (2019).
4. Postawa T. Characteristics of winter bat aggregations in Poland: a review. Theriologia Ukrainica, 24: 51–61. (2022).
5. Vasenkov DA, Vasiliev NS, Sidorchuk NV, Rozhnov VV. Autumn Migration of Greater Noctule Bat (Nyctalus Lasiopterus): through Countries and over Mountains to a New Migration Flight Record in Bats. Dokl Biol Sci. 2023 Dec;513(1):395-399. doi: 10.1134/S0012496623700746. Epub 2023 Nov 11. Erratum in: Dokl Biol Sci. 2023 Dec;513(1):415. PMID: 37950812; PMCID: PMC10811110. (2023).