w trosce o bagna i ludzi

Jaćwingowie byli ludem bałtyjskim zaliczanym do plemion pruskich. Zamieszkiwali obszar położony między Biebrzą na południu, Niemnem na wschodzie i północy oraz wielkimi jeziorami mazurskimi na zachodzie. Przybyli tu wraz z innymi plemionami Bałtów znad środkowego Dniepru i Prypeci ok. VI w. n.e. Jednym z plemion jaćwieskich zamieszkujących okolice rzeki Ełk byli Połekszanie. Najbliżej byli spokrewnieni z plemionami pruskimi, a w dalszej kolejności - z litewskimi. Dane historyczne wspominające Połeksze są bardzo nieliczne i pochodzą tylko z lat 1192 - 1273. Interesującą wiadomość przekazuje Kronika Wielkopolska, wg której książę Konrad Mazowiecki sprowadził Krzyżaków (1226), by pomogli mu odeprzeć ataki pogańskich Prusów i ... Połekszan.
Nazwa Polexia, Połeksze oznaczała krainę nad rzeką Łek (Ełk, Lyck), prawobrzeżnym dopływem środkowej Biebrzy. Nazwa Łek jest pochodzenia bałtyjsko - słowiańskiego.
Litewskim słowem - lukne, czeskim - lekno, staropolskim - łekno określano lilie wodne, grzybienie, grążele. Rzeka Ełk oznacza zatem rzekę porośniętą grążelami lub grzybienianiami, pospolicie zwanymi liliami wodnymi. Grążele do dziś obficie porastają tę rzekę. Nazwa Łek ma liczne i stare odpowiedniki przede wszystkim na ziemiach bałtyjskich i północno - zachodnio - słowiańskich.
Osią osadniczą Połeksza była rzeka Łek (Ełk). Strefę graniczną od zachodu stanowił kompleks Wielkich Jezior Mazurskich (Mamry-Niegocin-Śniardwy) z przylegającymi puszczami. Granicę od północnego zachodu wyznaczały puszcze, zachowane częściowo do dziś (Puszcza Borecka i Romincka). Sąsiadami Połekszan od północnego - wschodu byli Jaćwingowie sensu stricto, zamieszkujący okolice Czarnej Hańczy. Szeroką strefą graniczną Połekszan od wschodu były knieje, których pozostałości stanowi obecnie Puszcza Augustowska, zaś od południa - Błota Jaćwieskie, wypełniające kotlinę Biebrzańską. Rzeka Wissa oddzielała Połeksze od Mazowsza.

W 1254 r. Siemowit, Daniło oraz wojska księcia Bolesława Wstydliwego zaatakowały i pokonały Jaćwingów. Zobowiązano ich się do płacenia danin i budowania grodów. Południowa część Połeksza, tj. obszar między okolicą rzeki Wissy, Biebrzy i Netty przypadł Mazowszu. Rozpoczęła się kolonizacja tych ziem przez ludność polską. Wyprawy krzyżackie z lat 1278 - 1283 dopełniły dzieła zniszczenia. Jaćwież przestała istnieć. Rozpoczęła się walka o ziemie pojaćwieskie pomiędzy najeźdźcami.
Część ludności Krzyżacy wysiedlili do Sambii. Niedobitki Jaćwingów, Połekszan i Prusów uciekły na teren Litwy, Rusi i Mazowsza. Osiedlani przez książąt mazowieckich na prawie rycerskim otrzymywali ten sam herb o nazwie Prus. Od tych plemion bałtyckich pochodzą rodziny drobnej szlachty na Mazowszu, a nawet w Wielkopolsce. Jeszcze w XV w. ich potomkowie używali przeważnie imion przodków, np. Lankuna, Skierdo, Prejtor, Waga, Nienałt, Santor, Narwot itd.

Ślady obecności Połekszan i innych plemion bałtyjskich w okolicach Biebrzy, zachowane są w reliktach miejscowego nazewnictwa. Pochodzenia bałtyjskiego są nazwy rzek: Ełk, Dybła, Wissa, Kubra, Netta, Biebrza oraz miejscowości: Dobarz, Rajgród, Bełda, Kurejwa, Danowo i Jatwieź. Wyraz Ławki w nazwie dużego kompleksu bagien w południowej części Doliny Biebrzy Bagno Ławki ma także bałtyjski rodowód.

Literatura:

1. Nalepa J., Połekszanie - Plemie jaćwieskie u półocnowschodnich granic Polski [w:] Rocznik Białostocki, 1967, t.7.
2. Kamiński A., Wizna na tle pogranicza polsko-rusko-jaćwieskiego [w.] Rocznik
Białostocki, 1961, t.1
3. Kamiński A., Pogranicze polsko-rusko-jaćwieskie.[w:] Rocznik Białostocki, 1963, t.4.
4. Leszczyński A., Struktura społeczna ludności żydowskiej miast i miasteczek dawnego Obwodu Białostockiego w latach 1864-1914 [w.] Miasta północno wschodniej cześć Polski, Białystok 1982.
5. Studia Podlaskie, t.II, Białystok 1989.
6. Wierzbicka J., Niedaleko od Rajgrodu: Polski Sybir, Rajgród 2003.
7. Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie grajewskim do połowy XVI w. [w.] Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, t.1, Warszawa 1975.
8. Gloger Z., Dolinami rzek, Warszawa 1903;